خلق‏ کریم چیست؟

به مناسبت این روز میمون و مبارک «عید مبعث»، ضمن عرض تبریک و تهنیت این روز بزرگ؛ گل گشتی رفتیم در باغ سبز روایات معصومین (علیهم السلام) تا درک بهتر و بیشتری از مفهوم «مکارم اخلاق» که رسول اکرم ص آن را از بزرگترین مأموریت های خویش محسوب می­نماید، داشته باشم. چکیده ای ثمره آن گل گشت خدمت شما تقدیم می شود.

اخلاق:خصلت هایى است که با دیده بصیرت درک مى شود[1]. به گفته برخى، اخلاق، ترازوى رفتار، اعمال و اندیشه هاى خوب و بد انسان و زمینه ساز وجدان فردى و جمعى است[2] و به آن دسته از رذایل و فضایلى گفته مى شود که ترک و فعل آن ها به اقتضا و مطابق عقل عملى یا وجدان اخلاقى یا عرف و شرع است. به دیگر سخن، به گونه اى از رفتار فردى یا جمعى گفته مى شود که دعوت به آن ها با زبان موعظه است و در تعالىِ معنوى انسان، نقش اساسى دارد[3] .

على (ع) فرمود: عنوان صحیفة المؤمن حسن خلقه‏ سر لوحه کتاب سعادت بشر ملکات پاک و سجایاى اخلاقى او است. آیاتى که در باره ملکات پسندیده و سجایاى اخلاقى آمده یا آیاتى که در باره سیئات اخلاقى و ملکات زشت نازل شده است همه به منظور دعوت بشر به فضائل روحانى و دوری از صفات ناپسندیده است. رسول اکرم (ص) در بیان مأموریت آسمانى خود فرمود: « بُعِثْتُ‏ لِأُتَمِّمَ‏ مَکَارِمَ‏ الْأَخْلَاق‏» [4] مبعوث شده‏ام تا برنامه‏هاى مکارم اخلاقى را تتمیم و تکمیل نمایم.

آری! مکارم الأخلاق و خلق نیکو که در فارسی از آن « اخلاق ارزنده » تعبیر می­شود، چیست؟ که پیامبر عظیم الشأن (ص) اتمام و استکمال آن را مهم ترین علت بعثت خویش شمرده و از بزرگترین مأموریت بعثت خویش اعلام می­نماید.

معنى مکارم الأخلاق‏  

1- حمّاد بن عثمان گوید: شخصى خدمت حضرت صادق علیه السّلام آمد و عرض کرد: اى فرزند رسول خدا، اخلاق ارزنده را برایم بیان فرما. فرمود: گذشت از کسى که به تو ستمى نموده، و پیوستن به آن کسى که رابطه‏اش را با تو بریده باشد، و بذل و بخشایش به شخصى که تو را محروم نماید، و گفتن حقّ، گرچه به زیانت باشد.

2- عبد اللَّه بن مسکان گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خداوند تبارک و تعالى پیغمبر خود را به مکارم اخلاق ممتاز گرداند، پس شما نیز خویشتن را بیازمائید و اگر در شما نیز این خصوصیّت بود خداى عزّ و جلّ را سپاس گوئید و آرزومند فزونى آن باشید. سپس حضرت ده تا از آنها را نام برد: یقین، قناعت، صبر، شکر، رضا، اخلاق نیک، سخاوت، غیرت، دلاورى، مروّت. [5]

3- جرّاح مدائنىّ گوید: امام صادق علیه السّلام بمن فرمود: آیا دوست دارى که برایت بگویم اخلاق والا چیست؟ [گفتم: آرى، فرمود:] عفو دیگران، و کمک به‏ برادر (مؤمن) خویش از مال خود، و بسیار بیاد خدا بودن.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] ترتیب کتاب العین; لسان العرب  .[2] مفردات راغب  .[3] دائرة المعارف تطبیقى علوم اجتماعى، ج1، ص44  .[4]بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار   ج‏67 ، ص : 323- 420

[5] معانی الأخبار ، معنى مکارم الأخلاق، ص : 191 (1- عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ ع فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَقَالَ الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ صِلَةُ مَنْ قَطَعَکَ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَکَ وَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ لَوْ عَلَى نَفْسِک‏.) (2- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى خَصَّ رَسُولَ اللَّهِ ص بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَامْتَحِنُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنْ‏ کَانَتْ فِیکُمْ فَاحْمَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ارْغَبُوا إِلَیْهِ فِی الزِّیَادَةِ مِنْهَا فَذَکَرَهَا عَشَرَةً الْیَقِینَ وَ الْقَنَاعَةَ وَ الصَّبْرَ وَ الشُّکْرَ وَ الرِّضَا وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ السَّخَاءَ وَ الْغَیْرَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمُرُوءَة.) (3- عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ قُلْتُ بَلَى قَالَ الصَّفْحُ عَنِ النَّاسِ وَ مُؤَاسَاةُ الرَّجُلِ أَخَاهُ فِی مَالِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیرا.)